ПАЯЦЫ

Операны өзін «Пролог» деп атайтын кейіпкер ашады. Кейіннен біз оны Тонио мен Таддеоның рөлінен танимыз. Ол композитордың жүрегінен шыққан бұл опера қалай жазылға- нын көрермендерге баяндайды («Автор өмірдің өзін бейнелеуге ұмтылды... ақиқатпен шабыт- танды»).Содан кейін Тонио адамдар сияқты актерлерге де сезім мен құмарлық берілетіндігін айтады. Бұл сезім мен құмарлық – операның басты тақырыбы. Міне, бәрі дайын, спектакльдібастауға болады. Операның өзі басталады. Кішкентай ауылда жұрт ел кезуші актерлер труппасын қоша- метпен қарсы алуда. Труппаның соңынан жұрттың қуанышты дауыстары естіледі. Труппа қожай- ыны барлығын бүгін кешке болатын қойылымды тамашалауға шақырады. Труппа сайқымазағыТонио Неддаға көмектемкісі келгенде, труппа қожайыны Канио оны дөрекілікпен жұмысынаншеттетеді, өйткені Недда оның әйелі және ол әйеліне біреудің «серілік» көңіл бөлгенін жақты- рмайды – ол жарын ессіз қызғанады. Канио бәріне өзіне ғана тиесіліге көз салмауды ескертеді. Кімде-кім кешке көрермен назарына ұсынылатын пьесаның желісінен басқа оның әйеліне сұқтанып, шын ғашық болып, көңілі ауса, ол адамды жақсылық күтпейді. Бұдан кей- ін ол достарымен ауылға көңіл көтеруге шығады,қалғандары тамаша «Қонырау хорын» (BellChorus) шырқайды. Недда жалғыз қалады. Ол күйеуінің осылай қызғанғанына мазасызданады.Ол «Ballatella» («Stridono lassu» – «Зеңгір биіктікте») деген танымал бақыт әнін айтады. Неддаарияны айтып болған соң, қасына ұсқынсыз бүкір Тонио келеді. Ол ынтық сөзіммен Неддағаөзінің махаббатын жеткізгісі келеді, басында Недда қалжың деп күлкіге айналдырады, артыншаол қайсарлық таныта бастаған жігітті таяқпен ұрып жіберіп, махаббат жалынын басады. Кемсіт- кені үшін Тонио кек алатынаны ант беріп, кетіп қалады. Сильвио келеді. Ол Недданы бәрін тастап, бірге қашуға көндіргісі келеді. Недда бұлай істей алмайды, өйткені олардың жасырын махаббаты қылмысты әрі қауіпті. Тонио өзінің қожайыны Канионы ертіп келеді, олар ғашықтардың соңғы сөздерін естіп қалады. Сильвио үлгереді. Қатты ашуланған Канио құып жетпек болып артынан қуа жө- неледі, бірақ бұл әрекеті босқа еді. Қайтып оралып ол Неддадан көңілдесінің кім екенін айтудыталап етеді. Ол айтудан үзілді-кесілді бас тартады, Канионы ашу кернеп, пышағын суырып алып,әйелін қорқытады. Недданың өмірін труппаның тағы бір актері Беппо құтқарып қалады. Ол Ка- нионың қолындағы пышақты жұлып алып, Канио мен басқа актерлерге спектакльге дайында- лу керектігін ескертеді. Бәрі тарқайды. Канио жалғыз қалады. Оның жаны жаралы, бірақ ол өзрөлін ойнап шығуы тиіс. Көпшілік көрсетілімді күтуде. Көремендер жиналуда. У-шу қойылым басталуымен басылады. Коломбина (оны Недда ойнайды) сахна сыртындағы оның көңілдесі – Арлекиннің (рөлді Беппо ойнайды) серенадасынтыңдап отыр. Ұзамай Тонио ойнайтын рольдегі сайқымазақ Таддео келеді. Ол өзі (Тонио) си- яқты өмірде күндіз айтқандай дәлме-дәл өз сезімін білдірмек. Бірақ комедияда да оның сезіміқабылданбайды. Терезеден Арлекин кіреді. Ол Коломбинаға ғашық Таддеоны құлағынан сүйрепбөлмеден шығарады. Бұл жолы ол ғашықтарға келісімін береді, Арлекин Таддеоға Коломбинаекеуі оңаша қалған уақытта есікті қарауылдауды сеніп тапсырады. Кешкі ас үстінде Коломби- на мен Арлекин әдемі дуэтті орындайды. Екеуінің дуэтін күтпеген жерден зәресі ұшқан Таддеожүгіріп кіріп, бөледі – Коломбинаның куйеуі Паяц (Канио) қайтып келді. Арлекин лезде терезеарқылы шығып кетеді. Бірақ Паяц олар кездесулері туралы келісіп жатқан кезде келіп, олардыңәңгімелерін естіп үлгереді. Бұл күндіз болған жайттың дәл өзі – Недда Сильвиоға айтқан дәлсол сөздер. Канио өзінің рөлін Паяцты ойнауға қатты бар күшін салып тырысады, бірақ бұлсәйкестік оның жанына батады. Кенеттен ол өзінің үстіндегі театралдық костюм шешіп «No, Pagliaccio non son» («Жоқ! Мен Паяц емеспін!») деп айқайлайды. Ол Неддадан шын көңілдесінің атын айтуды талап етеді.Көрермен қауым оның осындай шынайы ойынына қол соғып, қошаметтейді. Недда соңынадейін қойылымды құтқаруға тырысады, ол өз роліндегі сөздерді айтады, яғни, өзінің (Колом- бинаның) көңілдесі (Арлекиннің) атын атаудын бас тартады. Канио ашу-ызадан есінен адаса- ды. Ақыры ол пышақты суырып алып Неддаға сұғып алады.Өлім ұстінде ол Сильвионы көмеккешақырады. Ол көрермендердің арасынан жүгіріп шығып, Неддаға қарай ұмтылады. Канио қаттыашу үстінде оны да өлтіреді.«La commedia e finita» («Комедия бітті»).