ЕҢЛІК - КЕБЕК

ПРОЛОГ

Даланың үстінен, Шыңғыс тауларының үстінен қарғалардың қаптап өткеншоғырындай қап-қара үрейлі, суық хабар есіп өтті- Еңлік пен Кебек өлтіріліпті.Екі рудың – Найман мен Тобықтының жаулығы, ел басылардың қатыгездігі мен қиянатшыл опасыздығы махаббат пен бақытқа қол созып, ата-баба əдет-ғұрпын тұңғыш рет бұзуға батылдық жасағандардың жастығына қараған жоқ, оларды өлім жазасына кесті.Барлығын өз əнімен, өз ақылымен жəне сұлулығымен Еңліктің қуанышқабөлегені кеше ғана емес пе еді? Нағыз батыр Кебектің ерен ерліктері мен даңқыел ішінде тарағаны да кеше ғана емес пе еді? Ол халқы үшін семсерін талай реткөтеріп, туған жерін жаулардың шапқыншылығынан талай рет сақтап қалған-ды.Қарт, дана Абыз қайғырып тұр. Ол Еңлік пен Кебекті қорғап қалуға үлгереалмады, билердің тас жүрегін жібіте алмады. Оның əні əлсіз екен, оның бітімге,жақсылық пен əділдікке шақыруынан дəрмен жоқ екен.

БІРІНШІ БӨЛІМ

1 көрініс

Жаздың ашық күні. Шыңғыс тауының тарамынан, жақпарлар мен қойтастарарасынан Жапалдың отары көрінді. Көңілді де тентек бақташы баланыңжалынды əні жаңғыра қанат қағады.Балаға ежелгі, құпия арманы тыным бермейді – Жапал атақты батырболғысы келеді, сар далада сəйгүлікпен ағызып, қас дұшпанмен шайқасқысыкеледі. Міне, ол қазір де өзін аттылы жаулардың арасындағы құйғытушысайыпқыран санайды, қамшысын сілтей берді де кенет... зəресі кетті, «əлгішабысынан» сүрініп, күтпеген жерден пайда болған бейтаныс жігітті көрді де,құлап түсті. Ау, Жапал, Жапал, сенің əлгі батырлығың мен жүректілігің қайда?Қорқыныштан ер адамша киініп алған ескі əрі сенімді өз досың сұлу Еңлікті деажырата алмай қалдың?Еңлік Жапалдан өз сырын жасырмайды. Оны алдында не күтіп тұр, ол шынжəне бүкіл өмір бойы сүйетін адамына кездесер ме?Иə, ол батыр Кебек туралы, оның жайсаңдығы, ақылдылығы мен күштілігіжайлы естіген; бірақ, онымен жолығуы бұған шаттық əкемейді, себебі ол басқа, жау ру. Тобықтыдан.Достардың шынайы сырласуын, Еңліктің бақыт туралы əсем арманынЕсеннің келуі бұзады. Жас батырды қыздың айрықша сұлулығы əлдеқашан-ақбаурап алған. Оны бұдан басқа кімнің алуға дəмесі бар, екеуі де Найман. Еңліконың інісіне айттырылып қойылған, бірақ ол айттырылған болашақ күйеуінсүймейтін секілді, той өткізуге асықпайды, олай болса ол ру заңы бойынша текоған – Есенге ғана тиесілі. Есенге кездескен сайын үзілді-кесілді жауап бермейқұтылу да оңай емес, оның қызу да албырт лебізінен бастарту қиын-ақ. ЕсенЕңліктің не деп шешкенін біле алмастан кетеді.Ал мынау немене? Ат тұяғының дүбірі жақындап келеді, жақын...Шаңбұлтына тұмшаланып келе жатқан кім – дос па, қас па? Бұлар аңшылар екен,олар өз олжаларын енді-енді қуып жетпекші. Жебе күн көзіндей жарқ етті, елікқұлағына зуылдаған үн шалынды.Тимей кетті ме, жо-жоқ, орғып бара жатқанелікті Еңлік жіберген жебе сұлатып түсірді.

Қанжығасын майлауды көздемеген бұл қызық аңшылар кім? Еңлік мер-гендікті кіммен таласып, жеңіске жетті. Қыз олжаны кімнен жырып алды?

Олар – Кебек пен оның досы Жауатай еді.

Ақырында Еңлік пен Кебек кездесті. Олар бір-бірін бұрыннан білетін. Олар-дың арасында рулардың жауластығы бөгет боп тұрды. Бірақ, қазір оларды

ешкім ешқашан да ажырата алмайды. Жеңімпаз махаббат, шаттықты да нұрлысезім қыз бен жігітті баурап алған.

БІРІНШІ БӨЛІМ

2 көрініс

Еңлік Кебекті күтуде. Ол Кебекті бүкіл жан-жүрегімен сүйеді. Оған Кебексізжер бетінде бақыт пен қуаныш жоқ.

Ол өз сөзінде тұра ала ма? Кездесуге келе ме? Алайда күтпеген жерденбірінші болып Есен келеді. Бір сезікті жайдан күдіктенген ол қыздың əрбірбасқан ізін аңдиды – қыз тау арасына тым жиі кетіп жүр-ау... Ол тағы да алаулымахаббатын айтады. Оның шыдамы біткен, енді ол Еңлікпен үйлену тойынкейінге қалдыра алмайды. Ізін аңдыған болашақ күйеуді қалдыру үшін Еңлік үшкүн мұрсат сұрайды, содан кейін үзілді-кесілді шешімін айтпақ.Кебек келеді. Жауласқан екі рудың батырлары кездеседі. Бір қанды айқасболары сөзсіз! Қыз екі батырды тоқтатады. Ұзақ уақытқа ма? Екі батыр да келесіжолы қанды кездесуден құтылмасын біледі.Еңлік пен Кебек екеуі ғана қалады. Бұдан былай олардың бөлек өмірсүргілері жоқ. Жол біреу-ақ,- рулардың ғасырлар бойғы ғұрпына қарсы шығып,қатал заңнан, билер мен ақсақалдардың кекжазасынан қашу.Махаббаты үшін Еңлік бəріне де дайын. Балалық шақтан қымбат туған өлкемен туыс-таныстарды тастап кету оған өте ауыр.Жаныңды қозғайтын қайғылы «Еңліктің қоштасу əні» Шыңғыс тауларыүстінде соңғы рет қалықтап тұр.

ЕКІНШІ БӨЛІМ

1 көрініс

Алыс аймақтарға да қарт Абыздың даналығымен даңқы шықты.

Халықтағы барлық қасиет-қазына данагөй қарттың ары мен жанына, ақыл-ойына жинақталғандай. Ол жақсылықтың, адамгершілік пен əділеттің жеңісіне

деген сеніммен, ақыл-кеңес пен көмек сұрап келген Еңлік пен Кебекке дебақытты өмір сүріңдер деп батасын береді. Билер соты олардың тағдырыншешеді. Абыз Еңлік пен Кебектің сөзін сөйлеу үшін барады.Бүгін билердің соты. Ру ақсақалдары қандай кесім айтпақ? Еңлік пен

Кебектің махаббаты қатал заңды жібіте алар ма?..Дала дүрлігулі, рулар ара-сында татулық жоқ. Билер мен ақсақалдар халықты бірлікке шақырудың

орнына араздастырып, араға от салады.Еңлік пен Кебектің тағдыры қалай шешілетінін халық толқып күтуде. «Кім

Кебек батырдың ерлігі мен батылдығына тең келе алады?! Кім Еңліктің сұлулы-ғы мен парасаттылығына тең келе алады?! Оларды ажал құшпауы керек!..»

Бірақ Тобықты руының ақсақалы Кеңгірбайдың ойы басқа. Кебекті жақтаса –халықтың дегені орындалады, бірақ Наймандармен соғыс басталары хақ!Наймандардың қолына берсе- дала заңына бағынып, халықты өзінің билігіндеұстай алады...Билердің уəждесу жекпе-жегі басталуда. Көбей жауласушыжақтардыкелісімге келтіруге тырысады. Бірақ, Наймандардың ақсақалы Еспембет илігеремес – Кебекті қолға беріңдер, немесе рулар таласын қанды жекпе-жек шешсіндейді. Есен де осында. Ол өзінің намысын масқаралануына жол бермек емес.Ол Кебекті өзі іздеп табады да ұрысқа шақырады.

Батырды, оның өмірін қорғап қалуға кімнің шамасы келеді? Тобықтының ағабиі Кеңгірбай бəлкім қорғап қалар? Ол халық өтінішіне, қарт Абыздың өзекті

өртер сөзіне қалайша керең боп калады? Жоқ, оның шешімін, оның бірбет-кейлігін ешкім де өзгерте алмас – ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан байлар

мен билердің заңдарына қарсы шыққан Кебек өлуі тиіс!..

ЕКІНШІ БӨЛІМ

2 Көрініс

Алыс тау қойнауынан Еңлік пен Кебек мекен тапты. Қуғынға, жағдайсыздықпен қауіп-қатерге қарамастан, олар бақытты – ұлдары дүниеге келді.Екеуі де рулардың жаулығы ұмытылып, бұларға кешірім беріліп, туған өңіргееркін оралар күнді армандайды. Жауатай жүгіріп келеді. Сұмдық хабарды алакелді – билер алқасы мен Кеңгірбай Кебекті сатып кетті. Наймандардың тобыосылай қарай қаптап келеді. Тез қашу керек. Бірақ жаулардан жасырынуға кеш.Ашу мен өшпенділіктен түтіккен найман батыры Есен келеді. Жекпе-жектеолардың бірі өмірмен қоштаспақ. Есен өледі. Ұлы үшін Кебек қашуға бар, бірақЕспембет бастаған Наймандар оның жолын кеседі.Жаза шағы туды. Қазір сот үкімі орындалады. Еңлік Кебекпен бірге тағдыртəлкегін бөлісуге дайын. Өлім оған қорқынышты емес, ол тек Еспембеттен ақтықүш тілегін орындауды өтінеді – Кебекпен бақылдасуға рұқсат беру, екеуін біргебір молаға жерлеу, ал ұлын ата-анасының қолына табыс ету. Еңлік пен Кебекқоштасуда. Ұлы да маздақ махаббат олардың соңғы минуттарын да сұлу етеді.

ЭПИЛОГ

Қарт Абыз, Жетім қалған бөбекті көтерген Жапал, қайғы еңсерген халықЕңлік пен Кебектің өліміне жылайды.«Жылдар өтеді. Біздің қара өміріміздің көлеңкесі секілденіп Кеңгірбайдыңқаһарлы есімі де ұмытылады, Еспембеттің сүйкімсіз есімі де халық жадынаншығады, құриды. Ал Кебек пен Еңліктің аттары халық есінде көгілдір аспандағықос жұлдыз секілді мəңгі жарқырай береді. Олардың махаббаты зұлымдықтанда күшті».